Którego nie należy mylić z boreliozą, choć transmisja zachodzi także przez kleszcze. Czasem określane jest jako „odkleszczowe”, ze względu na fakt, że to nie kleszcz jako taki wywołuje chorobę, a wirusy, które tenże kleszcz przenosi. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu (kzm) zaliczany jest zatem do arbowirusów, czyli wirusów przenoszonych przez stawonogi (arthropod-borne viruses).
Wirus kzm należy do rodziny Flaviviridae (flawiwirusów) i wygląda schematycznie tak:
Nie jest on bynajmniej jedynym przedstawicielem roznoszonych przez kleszcze flawiwirusów, które zakażają ssaki. Grupa takich wirusów jest dość liczna i obejmuje nie tylko wirusy zapalenia mózgu, ale także wirusy powodujące inne choroby (oraz charakteryzujące się pięknymi nazwami):
Bohaterem dzisiejszej notki będzie TBEV (tick-borne encephalitis virus), a dokladniej jego podtyp, który występuje w Polsce (tzw. podtyp europejski). Podtypów, jak widać w tabeli wyżej, jest trzy, różnią się one występowaniem, przebiegiem choroby oraz gatunkiem przenosiciela. Jeśli rozpatrywać „groźność” zakażenia poszczególnymi podtypami pod kątem śmiertelności, to podtyp europejski jest najłagodniejszy – śmiertelność na skutek zakażenia wynosi 1 – 2 %. Śmiertelność przy zakażeniu typem syberyjskim to 2 – 3%, a w przypadku podtypu dalekowschodniego dochodzić może nawet do 20 – 40% (choć możliwe, że wynika to z niedostatecznego diagnozowania lekkich postaci).
Wirus kzm podtypu europejskiego przenoszony jest przez kleszcze gatunku Ixodes ricinus. Do zakażenia człowieka dochodzi głównie na skutek ukąszenia kleszcza, ale także – choć znacznie rzadziej – przez picie niepasteryzowanego mleka krowiego, koziego czy owczego. Rezerwuarem wirusów są gryzonie.
Infekcje spowodowane wirusem kleszczowego zapalenia mózgu mogą mieć różny obraz kliniczny. U osób z ciężkimi objawami choroby często notuje się następstwa, wymagające długiego leczenia i rehabilitacji. Przebieg zakażenia europejskim podtypem kzm jest często dwufazowy (w odróżnieniu np. od podtypu dalekowschodniego, który powoduje chorobę jednofazową):
Zakażenia zwierząt podtypem europejskim wirusa kzm są zwykle bezobjawowe. Interesujące, że odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku zakażenia innym flawiwirusem, wirusem Louping ill (choroby skokowej owiec), blisko spokrewnionym z wirusem kleszczowego zapalenia mózgu i także przenoszonym przez kleszcze gatunku I. ricinus. W tym wypadku zwierzęta chorują, natomiast zakażenie u ludzi często przyjmuje postać bezobjawową. (To uwaga na marginesie, nawiązująca do zdarzającego się czasem pochopnego wnioskowania o jednej chorobie na podstawie przebiegu innej, a w jakiś sposób podobnej.)
W Polsce do infekcji kzm dochodzi na całym terenie kraju, ze szczególnym uwzględnieniem województw: podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i opolskiego. Notowane jest około 200 przypadków zachorowań rocznie.
Nie istnieje specyficzna antywirusowa terapia w przypadku zakażenia wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. Zakażeniom zapobiegać można nie tylko przez chronienie się przed ukąszeniem kleszczy (tak samo jak to ma miejsce przy boreliozie), czy picie pasteryzowanego mleka, ale i dzięki szczepieniom. W Polsce zarejestrowane są dwie – wysoce bezpieczne – szczepionki przeciwko kzm (Encepur i FSME-IMMUN, obie z dawkowaniem dla dzieci i dla dorosłych). Są to szczepionki inaktywowane, a więc mogą być stosowane w stanach upośledzenia odporności. Schemat szczepień obejmuje:
• szczepienie podstawowe (pierwsza dawka, po 1-3 miesiącach druga dawka, po 5-12 miesiącach trzecia dawka)
• szczepiene przypominające: pierwsze po 3 latach, a następnie co 3-5 lat.
Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października). W Polsce szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności:
• ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
• stacjonującemu wojsku,
• funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
• rolnikom,
• młodzieży odbywającej praktyki,
• turystom i uczestnikom obozów i kolonii.
Wykazano, że szczepienia znacząco zmniejszają liczbę przypadków choroby, są zatem skutecznym sposobem ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu.
Dodatkowe informacje:
1. Mansfield, K., Johnson, N., Phipps, L., Stephenson, J., Fooks, A., & Solomon, T. (2009). Tick-borne encephalitis virus – a review of an emerging zoonosis Journal of General Virology, 90 (8), 1781-1794 DOI: 10.1099/vir.0.011437-0
2. Stefanoff, P., Zielicka-Hardy, A., Hlebowicz, M., Konior, R., Lipowski, D., Szenborn, L., Siennicka, J., Orlikova, H., & , . (2013). New endemic foci of tick-borne encephalitis (TBE) identified in districts where testing for TBE was not available before 2009 in Poland Parasites & Vectors, 6 (1) DOI: 10.1186/1756-3305-6-180
3. Amicizia, D., Domnich, A., Panatto, D., Lai, P., Cristina, M., Avio, U., & Gasparini, R. (2013). Epidemiology of tick-borne encephalitis (TBE) in Europe and its prevention by available vaccines Human vaccines & immunotherapeutics, 9 (5), 1163-1171 DOI: 10.4161/hv.23802
SPOROTHRIX 